Glütensiz Diyete Uyum

Glütensiz Diyete Uyum

Çölyak hastalığı, genetik olarak yatkın bireylerde vücudun glütene karşı reaksiyon geliştirmesiyle ortaya çıkabilmektedir(1,3). Günümüzde çölyak hastalığının bilinen ve doğrulanmış tek tedavisi ömür boyu glütensiz diyettir(3,6).

Glütensiz diyetin temel amacı; glüten ile ilgili hastalıklarda ortaya çıkan sağlık problemlerini tedavi etmektir.(2,3). Günümüzde glüten ile ilgili en çok bilinen hastalık olan; çölyak hastalığının tanı sıklığı artarken, genel popülasyonda yaygınlığı %1 civarlarında olduğu tahmin edilmektedir(1).

Diyete Uyumun Önemi

Çölyak hastalığı, sindirim sistemini etkilediğinden genel olarak karın ağrısı, diyare (ishal), kusma ve gaz problemleri gibi klasik belirtiler vermektedir(3,5). Bunların yanında emilim bozukluğu, kilo kaybı, vitamin-mineral eksiklikleri, kemik erimesi, anemi (kansızlık), cilt problemleri, kemik-eklem ağrıları, büyüme geriliği, karaciğer rahatsızlıkları gibi belirtilerde verebilmektedir(3,5,10). Bu komplikasyonların iyileşmesinde glütensiz diyet büyük rol oynamaktadır.

Çölyak hastaları tanı aldıktan sonra diyete hemen başlamalıdır(4,6). Diyete başlanmasıyla birlikte glüten vücuttan uzaklaştırılır ve ikinci günden itibaren iyileşme başlar(4,17). Glütensiz diyet uygulamasının başlamasıyla birlikte, tanı öncesi hasar gören ve emilimin merkezi olan; ince bağırsak villuslarının iyileşmeye başlamasıyla birlikte emilim yavaş yavaş düzelmektedir(3,4,6). Bu sebeple glütensiz diyete sık sıkıya bağlı kalmak, çölyak hastalığının getirdiği, glütensiz diyet öncesi görülen komplikasyonları belirgin şekilde iyileştirmek için oldukça önemlidir(4).

Glütensiz Diyete Uyulmazsa Ne Olur?

Glütensiz diyetin çölyak hastalarında faydaları kesindir. Fakat birçok çölyaklı birey için diyete uyum göstermek zor olabilmektedir(4).

Glüten kompleksi gıda sanayisinde havayı tutması,  pişirmeyi kolaylaştırması, ürünlere dokusal özellik katması ve daha birçok özellik geliştirmesi sebebiyle sıklıkla kullanılmaktadır(9). Bu durum çölyak hastalarının diyete uyumunu zorlaştırmaktadır(9).

Özellikle çocuk yaşlarda çölyak hastalığının erken teşhisi ile; büyüme geriliği, azalan kemik mineral yoğunluğu ve diğer komplikasyonları önlemek adına glütensiz diyet uygulaması hayati önem taşımaktadır(5,7,8). Yapılan bir çalışmada, çocuk (0-18yaş) çölyak hastalarında glütensiz diyete uyum oranının %74 olduğu bulunmuştur(7). Çocukların glütensiz diyeti bir süre uyguladıktan sonra semptomların geçtiğini görmesi üzerine tekrardan glütenli ürünleri tükettiği görülmüştür(7). Diyeti bozmanın temel sebebi arkadaş ortamı veya durumun tam bilincinde olmamalarıdır(7). Diyetin bozulmasıyla birlikte başta karın ağrısı, ishal olmak üzere birçok komplikasyonun tekrarlandığı görülmüştür(4,7,8).

Bir hastalıkta diyete uymanın, ilaç kullanmak veya egzersiz yapmaya oranla daha zor olduğu bilinmektedir(9). Bu durum çölyak hastalarında net bir şekilde görülmektedir. Çapraz bulaş, ekonomik zorluk, ev dışı yemek yeme alışkanlığı, sosyal çevre gibi unsurlar diyete uyumu zorlaştıran bazı etkenlerdir(9). Çölyaklı bireylerde diyete bağlılık; bireyin sosyal yaşamını, iş veya okul hayatını ve yaşam kalitesini direkt olarak etkilemektedir.

Çölyak hastası bireylerde kalıcı semptomların görülmesinin en yaygın nedeni; farkında olmadan veya isteyerek vücuda glüten almaktır(9). Yetişkin bireyler, diyete uymakta zorluk çektiği durumlarda bilinçli olarak glüten tükettiği, yapılan çalışmalarda bulunmuştur(4). Türkiye’de çölyak hastalarının diyete uyum oranları üzerine yapılan bir çalışmada, çölyak hastalığı teşhisinden sonra uygulanan glütensiz diyete genel uyumun %64,4 olduğu bulunmuştur(4). Diyet ile tedavi edilen hastalıklarda diyet uyumunun %100 olması beklenirken %64,4 gibi bir oran düşük kalmaktadır. Bütün çölyak hastalarının teşhis sonrası glütensiz diyete uymaları büyük önem taşımaktadır.

Glütensiz diyete sık sıkıya bağlı kalan çölyak hastalarında komplikasyonlar yavaş yavaş iyileşmektedir. Teşhisten itibaren en az 1 yıl glütensiz diyet uygulayan çölyak hastalarının %90’ından fazlasında görülen semptomların iyileştiği ve yaşam kalitesinin artığı görülmüştür(11,12).

Tedavi edilmeyen veya diyetine uymayan çölyak hastalarında sağlık problemleri görülme riski artmaktadır. Çölyak hastaları diyetlerini bozmasıyla veya diyetlerine uymamasıyla birlikte ilk olarak ishal ve karın ağrısı gibi fiziksel semptomlar tekrardan görülmeye başlar(17). Glüten maruziyetinin ilerlemesi ile ince bağırsak hasar görmeye başlar(8). İncebağırsağın hasar görmesiyle birlikte emilim engellenir(4,6,8). Başta demir, B12 olmak üzere diğer vitamin ve minerallerin eksikliği görülmeye başlar(13,14). Osteoporoz riski emilimin engellenmesiyle birlikte artar(15). İlerleyen dönemlerde sürekli glütene maruz kalmak ise non-Hodgkin lenfoma, ince bağırsak kanseri ve ölüm riskini arttırdığı görülmüştür(3,4,9,16).

Sonuç

Glütensiz diyetin çölyak hastası olan bireylerde; klinik semptomları azaltması, ince bağırsak hasarının önlenmesi, ince bağırsağın besinleri doğru bir şekilde emebilmesi, osteoporoz ve kanser riski azaltması gibi birçok faydası vardır. Glütensiz diyete uyulmadığı taktirde ise bu durumlar tam tersi yönde kötüleşerek ilerleyebilmektedir. Glütensiz diyete uymayan çölyak hastalarında sosyal hayat ve yaşam kalitesi olumsuz etkilenmektedir. Bu durum ilerleyen zamanlarda bazı psikolojik rahatsızlıkları da beraberinde getirebilir.

Tüm bunlara bakıldığında çölyak hastalarının mümkün olduğunca diyetlerine bağlı kalmaları ve doğru glütensiz besin kaynaklarını seçmeleri gerekmektedir.

                                                                                                                                                                                                                                                                                  Diyetisyen Can KOCAKURT

                                                                                           Kaynakça

ALPAT, İ., & BİLGİN, G. D. (2018). GLUTENSİZ DİYET: TREND Mİ YOKSA TEDAVİ YÖNTEMİ Mİ? ULUSLARARASI HAKEMLİ BESLENME ARAŞTIRMALARI DERGİSİ, 83-116.

Al-Toma, A., Volta, U., Auricchio, R., Castillejo, G., Sanders, D. S., Cellier, C., . . . Lundin, K. E. (2019). European Society for the Study of Coeliac Disease (ESsCD) guideline for coeliac disease and other gluten-related disorders. United Europen Gastroenterology Journal, 583-613.

Aydın, Ö., Kahramanoğlu-Aksoy, E., Akpınar, M. Y., & Göktaş, Z. (2019). Yetişkin Çölyak Hastalarının Glutensiz Diyete Uyumu. Beslenme ve Diyet Dergisi, 51-58.

BAKANLIĞI, T. S. (2017). Metabolizma ve Çölyak. Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü: https://hsgm.saglik.gov.tr/tr/metabolizma-ve-colyak/%C3%A7%C3%B6lyak-belirtileri,tan%C4%B1s%C4%B1-ve-komplikasyonlar%C4%B1.html adresinden alındı

Bascuñán, K. A., Vespa, M. C., & Araya, M. (2017). Celiac disease: understanding the gluten-free diet. European journal of nutrition, 449-459.

Benjamin Lebwohl MD, P. D. (2018). Coeliac disease. THE LANCET, 70-81.

Casellas, F., Rodrigo, L., Lucendo, A. J., Fernández-Bañares, F., Molina-Infante, J., Vivas, S., . . . López-Vivancos, J. (2015). Benefit on health-related quality of life of adherence to gluten-free diet in adult patients with celiac disease. Revista española de enfermedades Digestiva: organo oficial de la Sociedad Española de Patología Digestiva, 196-201.

Catassi, C., Fabiani, E., Corrao, G., Barbato, M., Renzo, A. D., Carella, A. M., . . . Guariso, G. (2002). Risk of non-Hodgkin lymphoma in celiac disease. Journal of the American Medical Association, 1413-1419.

Czaja-Bulsa, G., & Bulsa, M. (2018). Adherence to Gluten-Free Diet in Children with Celiac Disease. Nutrients.

García-Manzanares, A., & Lucendo, A. J. (2011). Nutritional and dietary aspects of celiac disease. Nutrition in clinical practice, 163-173.

Jericho, H., Sansotta, N., & Guandalini, S. (2017). Extraintestinal Manifestations of Celiac Disease: Effectiveness of the Gluten-Free Diet. Journal of pediatric gastroenterology and nutrition, 75-79.

Makovicky, P., Makovicky, P., Caja, F., Rimarova, K., Samasca, G., & Vannucci, L. (2020). Celiac disease and gluten-free diet: past, present, and future. Gastroenterology and hepatology from bed to bench, 1-7.

Murray, J. A., Watson, T., & Beverlee Clearman, F. M. (2004). Effect of a gluten-free diet on gastrointestinal symptoms in celiac disease. The American journal of clinical nutrition, 669-673.

Rubio-Tapia, A., Hill, I. D., Kelly, C. P., Calderwood, A. H., & Murray, J. A. (2013). AMERICAN COLLEGE OF GASTROENTEROLOGY CLINICAL GUIDELINE: DIAGNOSIS AND MANAGEMENT OF CELIAC DISEASE. The American journal of gastroenterology, 656-677.

Saturni, L., Ferretti, G., & Bacchett, T. (2010). The Gluten-Free Diet: Safety and Nutritional Quality. Nutrients, 16-34.

Stefano, M. D., Mengoli, C., Bergonzi, M., & Corazza, G. R. (2013). Bone Mass and Mineral Metabolism Alterations in Adult Celiac Disease: Pathophysiology and Clinical Approach. Nutrients, 4786-4799.

Wahab, P. J., Meijer, J. W., & Mulder, C. J. (2002). Histologic follow-up of people with celiac disease on a gluten-free diet: slow and incomplete recovery. American journal of clinical pathology, 459-463.