Çölyak Hastalığına Sahip Okul Çocuklarında Beslenme

Çölyak hastalığı, gluten içeren gıdaların alınması ile ortaya çıkan ince bağırsağı tutan ve glutene karşı kalıcı intolerans ile ilişkili otoimmün bir hastalıktır. İnce bağırsaktaki villuslar gluten alımı ile harabiyeti sonucu makro (karbonhidrat, protein, yağ) ve mikro besin öğelerinin (vitamin ve mineraller) emilimi yeterli gerçekleştirilemez ve eksiklikler ortaya çıkar. Ayrıca bağışıklık sistemi sürekli uyarılır ve bu durum bazı olumsuz etkilere yol açabilir. Çölyak hastalığına sahip olanlar hayat boyu glutensiz bir diyet uygulamalıdır. Glutensiz diyette buğday, çavdar, arpa içeren tüm gıdalardan uzak durulmalıdır. Mısır, patates, pirinç, meyve ve sebzeler ve et grubu doğal olarak gluten içermez. Glutensiz diyet çölyak hastalarında ilerleyen yaşlarda normalleşse ve kişinin çevresi tarafından daha anlaşılır olsa bile çocukluk yaşlarında belirli sosyal problemleri yanında getirebilmektedir. Okul çağına yeni başlayan çocuklarda alışma süreci çok önemlidir. Okuldaki beslenme saati, arkadaşlarının doğum günleri, özel günler, kantinden yemek yeme, geziler ve kermes gibi etkinliklerin tümü çocukların birbiriyle iletişim içinde olduğu ortamlardır. Çölyaklı çocuklar toplu ortamlarda yemek yemekten kaçınabilir ve sosyalleşme durumundan uzak kalarak uyum güçlüğü yaşayabilmektedir. Çocuklarda bu durum dışlanmışlık hissi gibi olumsuz duygularla geri dönebilmektedir. Aynı zamanda çocuğun hayatı boyunca uygulamak zorunda olduğu glutensiz diyete karşı ön yargı geliştirmesine sebep olarak diyete uyumu zorlaştırabilir. Diyete uyumsuzluk ile kaybolan semptomların tekrar görülmesi ve intestinal bağırsak harabiyetinin şiddetinin artması kaçınılmazdır.

Okul kantininde satılan yiyecekler, arkadaş ikramları ve kermes gibi faaliyetlerde çölyaklı çocuğun da diğer çocuklardan etkilenmesi ve glutenli ürünler tüketmesi söz konusudur. Ürünler gluten içermese bile çapraz bulaş riski bulunmaktadır. Çölyak hastalığına yönelik doğru beslenmenin sağlanabilmesi için ebeveynlere büyük rol düşmektedir. Çocuğun anlayabileceği bir şekilde beslenme eğitiminin verilmesi tedavide ilk adımdır. Hangi besinlerden uzak durması gerektiği, arkadaşlarının ikramlarından almaması gerektiği ve neden glutensiz ürünler tüketmemesi gerektiği çölyak hastası çocuğa anlatılmalıdır. Okulda görev yapan öğretmen, okul yöneticisi, yardımcı personel ve kantin personelinin bilinçli olması da çok önemlidir. Sağlık Bakanlığının okullarda çölyak hastalığına yönelik öğretmenler için yayınladığı rehber mutlaka okul personelleri tarafından iyice okunmalı ve rehberde bulunan gerekli adımlar yerine getirilmelidir. Belli periyotlar ile ebeveynler ve çocuklara çölyak hastalığı hakkında farkındalığı arttırmak ve beslenme eğitimi verilmesi için eğitimler düzenlenmelidir. Öğretmenlerin bu hastalık konusunda bilgi sahibi olması hem çocuğun kendisini rahat hissetmesine yardımcı olacak hem de olası risklerden korunmasını sağlayacaktır. Ayrıca öğretmenin, velilerin toplu olarak bulunduğu bir zamanda durumu detaylıca anlatması ve diğer velilerden hassasiyet beklediğini dile getirmesi gereklidir. Çünkü sınıf arkadaşlarının velileri tarafından glutensiz ürünler hazırlanmak istenebilecektir. Fakat velilerce hazırlanmış olan ürünler glutensiz ürün olsa bile çapraz bulaş olma riski fazladır. Bu sebeple velilere çapraz bulaşma riskleri anlatılmalıdır. Örneğin çölyak hastalığına sahip çocuğunuzun yakın arkadaşının annesi çocuğunuza glutensiz undan yapılmış bir poğaça yapıp ikram etmek isteyebilir fakat bu durumda hem hazırlanan ortam hem taşınması esnasında bulaş olma ihtimali çok yüksek olmaktadır. Bu gibi durumların net bir biçimde konuşulması oldukça önem taşır. Çocukların en sevdiği ortamlardan biri olan kantinde glutensiz ürünlerin satıldığı bir kısım bulunması hem çocuğunuz için seçenek oluşturacak hem de kendini o ortamda iyi hissetmesini sağlayacaktır. Öğretmenlerin özel etkinlikleri ve kermesleri aileye birkaç gün önceden bildirmesi ailenin hazırlık yaparak glutensiz ürünler bulunabilecek bir ortam sağlaması mümkün olacaktır.

Glutensiz Beslenme Çantası

Çocuğunuzun beslenme çantasını hazırlarken okulda sıklıkla tüketilen besinleri göz önünde bulundurmalısınız. Örneğin sağlıklı beslenmesi için beslenme çantasında meyve bulundurursanız arkadaşları paketli ürünler yerken çocuğun kendini dışlanmış hissedeceği düşünülerek glutensiz meyveli kek yapılabilir. Çölyaklı çocuğun arkadaşları tarafından ikram edilen besinlerden yiyememesi arkadaşlarından uzaklaşmasına sebep olabileceğinden dolayı aile zaman zaman diğer öğrencilere ikramda bulunabilir. Bu ikramı ailenin yapması veya öğretmene teslim etmesi temas ile çapraz bulaşın olmaması için daha doğru olacaktır. Glutensiz çikolata topları, poğaça veya kurabiye gibi paylaşımı ve sunumu kolay besinler zaman zaman sınıftaki öğrenciler ile paylaşılabilir. Beslenme çantası hazırlanırken çocuğunuzun dikkatini çekmesi açısından severek kullanacağı bir çanta tercih edilmeli ve okulda hangi besinleri tüketmeyi sevdiği bulunmalıdır. Mümkünse bölmeli kaplar veya birkaç kap tercih edilerek çocuk için besin çeşitliliği sağlanmalıdır. Çocuğun glutensiz diyetten uzaklaşmaması için mutlaka sevdiği ve okulda daha rahat hissederek tüketebileceği yiyecekler bulunmalıdır. Ayrıca beslenme saatleri öncesi ve sonrasında ellerini yıkaması gerektiği öğretilmelidir.

Beslenme Çantası İçin Birkaç Öğün Fikri

Beslenme çantasında ilgi çekici besinler olacak fakat besleyiciliği de önemli o yüzden mutlaka çeşitlilik sağlanmalıdır.

1.Kahvaltı öğünü:

Kahvaltı için hazırladığımız kapta glutensiz simit sandviç bulunabilir. İçine peynir, marul, domates ekleyerek çeşitlendirebiliriz. Yanına ise üzüm ve birkaç ceviz ekleyebiliriz. Veya glutensiz ekmeğe sevdiği ürünler ile bir sandviç hazırlayabiliriz. Kahvaltı veya ara öğünde bir termosta taze sıkılmış meyve suyu da ekleyebiliriz. Glutensiz un, karabuğday veya nohut unu ile hazırladığınız ev yapımı bir poğaça ile yanına domates-salatalık-havuç dilimleri ilave edilerek kahvaltı öğünü olarak sağlıklı ve besleyici bir alternatif hazırlayabilirsiniz.

2.Ara öğün:

Ara öğün olarak glutensiz kek/kurabiye hazırlanabilir. Kek içeriği mümkünse mutlaka kuru/taze meyve; ceviz, fındık, badem gibi yağlı tohumlar ile zenginleştirilmelidir. Bu noktada kullanılan un glutensiz karışım un veya pirinç unu olabilir. Kakaonun da glutensiz olmasına özen gösterilmelidir. Başka bir seçenek olarak badem unu, karabuğday unu, Hindistan cevizi unu gibi glutensiz bir undan yapılmış kurabiye tercih edilebilir. Yanında süt bulunabilir zaman zaman farklılık için ev yapımı kakaolu süt de tercih edilebilir.

3.Öğle yemeği:

Besleyiciliği önemli olan bu öğünde sebzeyi çocuğun ilgisini çekecek bir formda tüketmesini sağlayabiliriz. Örneğin az miktarda mısır unu kullanılarak yapılmış sebze köftesi (brokoli, pırasa, havuç, karnabahar, vb. sebzeler) ile glutensiz hamburger ekmeği kullanarak sebze burger yapabiliriz. Yanına fırına yaptığımız patates kızartmasını ekleyebiliriz. Glutensiz makarna kullanarak sebzeler ile zenginleştirerek makarna salatası hazırlayabilir, yanına ayran veya yoğurt ekleyerek sağlıklı bir menü oluşturabilirsiniz. Başka bir seçenek olarak son zamanlarda sıklıkla bulunan glutensiz pizza olabilir. Hazır alınabileceği gibi glutensiz yulaf ile yapılmış yulaf tabanlı bir pizza çocuğunuzun sevdiği malzemeleri kullanarak hazırlayabilirsiniz.